Ο ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΣ *

Ομιλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. ΚΟΣΜΑ
στην εκδήλωση για την εορτή των Τριών Ιεραρχών, του τοπικού παραρτήματος
της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων Νομού Αιτωλοακαρνανίας
Παπαστράτειο Μέγαρο Αγρινίου – 30 Ιανουαρίου 2006

Σήμερα συναντάται η Ορθοδοξία και η Παιδεία.

Η Ορθόδοξος Εκκλησία μας, η μεγάλη Μητέρα μας προβάλλει και προσφέρει στην Παιδεία τρία γνήσια παιδιά της, τρία πρότυπα παιδαγωγών, τρεις άγιες και ιερές μορφές, τρεις οικουμενικούς διδασκάλους, και η παιδεία δέχεται με ευγνωμοσύνη και χαρά τα πολύτιμα διδάγματά τους.

Έρχεται στο νου μου, αγαπητοί, η φωνή του προφήτου Ησαΐου: «Οι διψώντες πορεύεσθε εφ’ ύδωρ … και έσται η άνυδρος εις έλη και εις την διψώσαν γην, πηγή ύδατος έσται».

Οι Τρεις Ιεράρχαι έχουν ποταμούς σοφίας οι οποίοι «την κτίσιν πάσαν καταρδεύουσιν»και την παιδεία μας μπορουν να μεταμορφώσουν.

Να το ομολογήσουμε. Δεν είναι οι όποιοι άνθρωποι. Είναι οι σοφοί, οι πανεπιστήμονες, οι οξύτατες διάνοιες, οι χαρισματούχοι άνθρωποι αλλά και οι άγγελοι επί γης. Οι καθαρότατοι, οι πνευματέμφοροι, οι κινούμενοι από την έμπνευσι του Αγίου Πνεύματος, τα στόματα του Θεού.
Αν αληθινά διψάμε για μία σωστή, αληθινή, αλάθητη παιδαγωγία των νέων μας, ας κάνουμε ένα αποφασιστικό βήμα να τους πλησιάσουμε, να τους γνωρίσουμε, να τους ακούσουμε, να τους κάνουμε οδηγούς μας. Νομίζω πως τότε η σημερινή μέρα θα μείνη ιστορική και για τους αγωνιστάς παιδαγωγούς αυτής της ευλογημένης περιοχής μας και για τα παιδιά μας.

Τα όσα θα ειπωθούν, αγαπητοί, στη συνέχεια, λόγια όχι θεωρητικά τόσο και επιστημονικά, αλλά λόγια της καρδιάς και εμπειρίας από την μικρή διακονία μας στο χώρο της νεότητος, θα παρακαλέσω να μην παρεξηγηθούν. Ίσως σε μερικά σημεία να είμαι περισσότερο ειλικρινής και ολιγώτερο ευγενής.

Οι άγιοι τρεις Ιεράρχαι, αληθινοί παιδαγωγοί, μας προβάλλουν και μας γνωρίζουν την αληθινή παιδεία, το μεγάλο σκοπό της παιδείας, την σπουδαιότητα της αγωγής. Δίνουν προτεραιότητα στο θέμα της αγωγής και στη σπουδαιότητά της, διότι κατά τον ι. Χρυσόστομο «Της τέχνης ταύτης ουκ έστι μείζων τι γαρ ίσον του ρυθμίσαι ψυχήν και διαπλάσαι διάνοιαν; Πάντα ημίν δεύτερα έστω της προνοίας των παίδων».

Και οι τρεις Πατέρες εξαίρουν την σπουδαιότητα της διαπαιδαγωγήσεως της νεότητος. Ο Μ. Βασίλειος λέγει: «Εύπλαστον έτι ούσαν και απαλήν την ψυχήν και ως κηρόν εύεικτον, ταις των επιβαλλομένων μορφαίς ραδίως εντυπουμένην, προς πάσαν αγαθών άσκησιν ευθύς εξ ἀρχῆς ανάγεσθαι χρη». Επιβεβαιώνει δε ο ι. Χρυσόστομος με τα εξής: «Αν εις απαλήν ψυχήν εντυπωθή τα καλά διδάγματα, ουδείς αυτά εξελείν δυνήσεται».

Εις τους λόγους και τα έργα των αγίων τριών Πατέρων διαφαίνεται το απαραίτητον της αγωγής. Ο άνθρωπος επλάσθη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού. «Το μεν κατ’ εικόνα», λέγει ο Μ. Βασίλειος, «φύσει δέδοται ημίν. Το δε καθ’ ομοίωσιν εκ προαιρέσεως και οίκοθεν κατορθούμεν ύστερον, δια της αρίστης πολιτείας και των περί τα καλά πόνων». Στην τελείωση μας βοηθεί να φθάσουμε το λογικό μας, το οποίο προωθεί τον άνθρωπον να εκλέγει το αγαθό. Ακριβώς στη δημιουργία αυτής της καλής προαιρέσεως συμβάλλει η αγωγή.

Η παραμέληση της αγωγής, είναι καταστρεπτική για τους αγίους τρεις Ιεράρχας. Αυτό πιστοποιεί ο ι. Χρυσόστομος με τα λόγια του: «Τούτο εστί ο την οικουμένην ανατρέπει πάσαν, ότι των οικείων αμελούμεν παιδίων…». Την ηθική και την κοινωνική ακαταστασία ο ι. πατήρ την αποδίδει στην έλλειψη της αγωγής.

Όσον αφορά στο σκοπό της αγωγής και οι τρεις μεγάλοι φωστήρες ξεκινούν από μία αλήθεια και μία αρχή. Ο παιδαγωγός δεν έχει εμπρός του μόνο σώματα, σωματικούς οργανισμούς. Δεν έχει μόνον ένα νου, ένα λογικό, το οποίο καλείται να γεμίσει με γνώσεις. Έχει εμπρός του άνθρωπο, ανθρώπους. Και ο άνθρωπος κατά τη χριστιανική ανθρωπολογία, καλύτερα κατά την αποκαλυφθείσα θεία αλήθεια δεν είναι μόνο σώμα αλλά και ψυχή. Είναι ψυχοσωματική οντότητα. Είναι εικόνα Θεού. Και το κάθε παιδί που έχει εμπρός του ο παιδαγωγός είναι «Θεός κεκελευσμένος», είναι το ον που έλαβε την εντολή να γίνει Θεός.

Οι τρεις Ιεράρχες ήσαν γνώσται και βαθείς μελετηταί της θύραθεν παιδείας και άλλων θεωριών και φιλοσοφικών συστημάτων. Ήσαν πανεπιστήμονες. Εγνώριζαν όμως καλά ότι τα φιλοσοφικά συστήματα και η εν γένει ανθρωπίνη γνώσις, ερευνούν για να εύρουν την αλήθεια, ενώ η θεία πραγματικότητα είναι αποκάλυψις της αληθείας, της μόνης και σωζούσης αληθείας.
Σύμφωνα με την αποκαλυφθείσα, λοιπόν, αλήθεια, ο άνθρωπος έχει θεία καταγωγή και προορισμό ουράνιο. Κατά συνέπεια ο σκοπός της αγωγής είναι να καταστήσει τον άνθρωπο αντάξιο της καταγωγής του και του θείου προορισμού του. Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο η αγωγή είναι «επιστήμη επιστημών» και έχει σκοπό να δώση στην κοινωνία καλούς χριστιανούς. Ο άγιος Βασίλειος εφιστά την προσοχή και λέγει ότι «εάν παρίδουμε την θεία καταγωγή θα ομοιάσουμε με τα κτήνη. Σύνες σεαυτού της τιμής», λέγει, «ίνα μη παρεικασθής τοις ανοήτοις κτήνεσι». Και ο ιερός Χρυσόστομος συμπληρώνει: «Οι εκ των ανθρώπων περιφρονούντες τα θεία λόγια, ουδέ άνθρωποι είναι δύνανται. Ως άνθρωπος δεν δύναται να χαρακτηρισθή ο τρεφόμενος δια άρτου και έχων φωνήν ανθρώπου αλλ’ ο έχων ψυχήν ανθρώπου, και διάθεσιν ψυχής».

Πάλι ο ιερός Γρηγόριος Θεολόγος απαιτεί «την της εικόνος τήρησιν και την προς το αρχέτυπον εξομοίωσιν». Έχοντας υπ’ όψει ο Μέγας Βασίλειος το μεγαλείο της ψυχής προτρέπει και τον παιδαγωγό: «υπερόρα σαρκός παρέρχεται γαρ, επιμελού ψυχής πράγματος αθανάτου». Και συνεχίζει: «Φρόντιζε εκατέρω διανέμειν το πρόσφορον, σαρκί μεν διατροφάς και σκεπάσματα, ψυχής δε δόγματα ευσεβείας, αρετής άσκησιν, παθών επανόρθωσιν…». Και ο ιερός Χρυσόστομος συμπληρώνει: «Άσκησον του παιδός την ψυχήν. Ταύτης γαρ ουκ ούσης αγαθής, ουδέν όφελος αυτώ των χρημάτων».

Για μία σωστή αγωγή ο Μέγας Βασίλειος διακρίνει δύο είδη παιδείας. Αφ’ ενός την «βλαβεράν παιδείαν» όπως λέγει, η οποία εξαντλείται στην αποκλειστική εξέταση των τυχόντων μαθημάτων (δική του ορολογία), και αφ’ ετέρου στην ωφέλιμη παιδεία των «χρησιμωτάτων» που ασχολείται με τη σπουδή της περί Θεού γνώσεως. Για να μπορέση ο παιδαγωγός να φθάση στην δευτέρα και να μην επαναπαυθή στην πρώτη, είναι ανάγκη να φθάση στην επίγνωσι της αληθινής παιδείας την οποία όπως λέγει, δεν έχουν «όσοι καταγηράσαντες εν τη των ματαίων ερεύνη, της περί Θεού γνώσεως κατημέλησαν».

Αληθινή παιδεία, λοιπόν, κατά τους αγίους Πατέρες μας, είναι η γνώσι του θελήματος του Θεού, όπως αποκαλύπτεται μέσα στην Αγία Γραφή και η συμμόρφωσις του παιδαγωγημένου με την θεία αλήθεια. Αυτή η γνώσις του θελήματος του Θεού, θα βοηθήση τον μαθητή να μην έρπη στη γη, να βλέπη τα άνω, να γνωρίση τον προορισμό του, το σκοπό της ζωής του, θα τον βοηθήση να συνειδητοποιήση ότι πρωτεύοντα σημασία έχει το αιώνιο και όχι το πρόσκαιρο, το υλικό, θα μάθη να θεωρή σαν τέλειο αγαθό εκείνο που καλλιεργή τον έσω άνθρωπο, ο,τι τον πληρώνη με θεία Χάρι και ευτυχία, ο,τι τον αγιάζη.

Ακόμη η γνώσι του θελήματος του Θεού θα βοηθήση τον νέο, τη νέα, να καθαίρωνται από τις κηλίδες, τις αδυναμίες και τα πάθη και να καλλιεργούν αρετές. «Φρόντισε να παραδώσης την ψυχή του παιδιού στο Θεό, και αυτό πρέπει να το θεωρής ως μοναδική Παιδεία» συμβουλεύει ο αγ.Γρηγόριος ο Θεολόγος. Και ο ι. Χρυσόστομος διακυρύσσει: «Η Παιδεία μετάληψις αγιότητος εστί». Εδώ οφείλουμε να κάνουμε μία διευκρίνησι. Όταν μιλάμε για θρησκευτική αγωγή κατά τους τρεις Ιεράρχας δεν σημαίνει ότι οι αγ. Ιεράρχαι αποδέχονται οποιαδήποτε αγωγή θρησευτικής φύσεως. Μιλάμε για την ορθόδοξο αγωγή. Αυτή έζησαν και εδίδασκον οι άγιοι τρεις Ιεράρχαι.

Σήμερα, αγαπητοί, υπέρ ποτέ άλλοτε χρειαζόμαστε παιδιά καλλιεργημένα μέσα στο βίωμα της ορθοδοξίας. Μπορεί να υπάρχουν θρησκευτικά παιδαγωγικά συστήματα προερχόμενα από την Δύσι. Δεν έχουν όλα αυτά το άρωμα της ορθοδοξίας. Έχουν ανθρωποκεντρισμό. Δεν έχουν τον Θεάνθρωπο, την Χάρι του, τον αγιασμό του ανθρώπου.

Σήμερα εμείς που έχουμε τον θησαυρό της Ορθοδοξίας και την σοφία της Ελληνικής Παιδείας αντιγράφουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό ο οποίος βρίσκεται σε αβυσσαλέα ένδεια και παρακμή, σε σύγχυσι και αποσύνθεσι. Θέλουμε να γίνουμε πολιτισμένοι προσκυνούντες τον ευρωπαϊκό ολοκληρωτισμό, την τεχνοκρατική δικτατορία της Δύσεως αρνούμενοι τον ελληνορθόδοξο αληθινό πολιτισμό μας. Μας ελέγχει όμως ο Ντοστογιέφσκυ «Αυτό το λαό που επιθυμείτε τάχα να εκπολιτίσετε με την συνεργία των ψευδαισθήσεων της Ευρώπης είναι περισσότερον πολιτισμένος από σας και αυτό έγινε από τον ίδιο το Χριστό του οποίου υπάρχει πιστός μαθητής».

Πόσο αλήθεια η Παιδεία μας οφείλει να ζητήση με πάθος την Ορθόδοξη Παράδοσί μας και την γνησία ελληνικότητά μας που να την εμπνεύση στα νειάτα! Ίσως κάποιοι να θεωρούν υπερβολή την σημασία που απέδωκαν οι τρεις Ιεράρχαι στη θρησκευτική αγωγή. Θα περάσουν 15 περίπου αιώνες και θα απαντήση ο φιλόσοφος Καντ: «Όπισθεν της αγωγής ευρίσκεται πάντοτε το μέγα μυστικό της τελειοποιήσεως της ανθρωπίνης φύσεως», δηλαδή το «καθ ὁμοίωσιν» με άλλες λέξεις.

Εδώ κρύβεται αγαπητοί, η αιτία της ταλαιπωρίας και της δοκιμασίας της συγχρόνου αγωγής. Την αληθινή παιδεία και το σκοπό της όπως τον διδάσκουν, όπως τον έζησαν και τον ομολογούν οι τρεις Ιεράρχαι, εμείς σήμερα δεν τον αποδεχόμαστε. ‘Η είμαστε αρνητικοί, ή στεκόμαστε με σκεπτικισμό και επιφυλάξεις, ή μειδιούμε και ειρωνευόμαστε όταν εύρισκόμεθα εμπρός στη φωνή των αγίων Ιεραρχών. Παρ’ ό,τι οι νόμοι καλούν την εκπαίδευσι να έρχεται αρωγός των μαθητών για να κάνουν κτήμα τους τα γνήσια στοιχεία της Ορθοδόξου Χριστιανικής Παραδόσεως, στην πράξι άλλα προβάλλονται και επιδιώκονται.

Η παιδεία μας σήμερα εν πολλοίς στους «μοντέρνους» καιρούς μας, επιδιώκει να κάμη πολίτες απελευθερωμένους και δημοκρατικούς, εραστές της τεχνοκρατίας και στελέχη επιχειρήσεων.
Παρά τις συνταγματικές και νομικές επιταγές περί του σκοπού της παιδείας μας, παρατηρείται ανεμπόδιστη υποβάθμιση και όχι σπάνια καταπολέμησι και διασυρμός των Ελληνορθόδοξων Παραδόσεών μας, της Πίστεως στο Θεό, στα ανώτερα ιδανικά της ζωής, υποβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών και νόθευσις της γνησίας Ιστορίας μας. Ίσως ουδέποτε στην Ιστορία μας δοκιμάστηκε τόσο, η Ορθοδοξία και η Ελληνορθόδοξος Παράδοσις μέσα στην παιδεία μας, όσο τις τελευταίες δεκαετηρίδες.

Ναι καταρτίζουμε λογίους και τεχνικούς, δεν παρέχουμε όμως τη γνώσι της ζωής και του ανθρώπου. Ανθούν ίσως οι τεχνοκρατικές και ηλεκτρονικές επιστήμες αλλά μαραίνονται οι άνθρωποι, τα παιδιά μας. Ανεβαίνει το βιωτικό επίπεδο γίνονται ίσως πιο έξυπνα τα παιδιά μας, όμως πέφτει το ποιόν του ανθρώπου και τα παιδιά μας είναι έξυπνοι γέροντες σωματικά, από τα εφηβικά τους χρόνια.

Αυτά τα αποτελέσματα έχει η αντορθόδοξη Παιδεία, τα μηδενιστικά και λαϊκιστικά κηρύγματα, η απελευθέρωσι από τα ταμπού της Ορθοδοξίας, όπως λένε, η τροφή της νεότητος με υποπροϊόντα της υπόπτου κουλτούρας. Νέοι αποθέμενοι το «αιδείσθαι και φοβείσθαι ευθύς εμπίπλανται αναγωγίας».

Το βλέπουμε, το ζούμε, αγαπητοί. Ο άνθρωπος είναι ο ελεεινότερος των ανθρώπων όταν η ζωή του δεν υπερβαίνει τον εαυτό του, όταν δεν έχει αυτογνωσία, όταν δεν γνωρίζει τα πάθη του, τις αδυναμίες του και δεν αγωνίζεται να ελευθερωθή απ’ αυτά, όταν δεν ξέρει ν’ αγαπά τον συνάνθρωπο, όταν δεν έχει σκοπό άγιο στη ζωή του. Εκεί οδηγήσαμε τους νέους και τις νέες χωρίς την ορθόδοξο Παιδαγωγία των αγίων Τριών Ιεραρχών.

Επιτρέψατε μου ένα παράδειγμα:
Ρωτήσαμε κάποτε τον ειδικό καθηγητή, ιατρό κ. Αβραμίδη, για τα ναρκωτικά:
- «κ. Καθηγητά, γνωρίζετε ένα νέο ή μία νέα που να έχουν συνειδητή εκκλησιαστική, μυστηριακή ζωή και να έγιναν θύματα των ναρκωτικών»;
Μας απήντησε:
- «Όχι, δε γνωρίζω! Γνωρίζω όμως πολλούς και πολλές ναρκομανείς, που όταν γνώρισαν και έζησαν συνειδητά το Χριστό, αποτοξινώθηκαν τελείως. Χωρίς να πάνε σε ειδικές θεραπευτικές μονάδες».
Αυτή είναι η κατά Χριστόν παιδεία των νέων μας!

Μέσα σ’αυτή την ανεμοθύελλα και την ανησυχία οι τρεις Ιεράρχαι έρχονται οδηγοί και αρωγοί. Το πρόβλημα δεν θα το λύσουν, όπως λένε, τα αλεπάλληλα παιδαγωγικά συστήματα αλλά οι αληθινοί, οι φωτισμένοι, οι αγωνισταί, οι ομολογηταί παιδαγωγοί. Στον παιδαγωγό στρέφονται, του μιλάνε οι άγιοι Ιεράρχαι, τον μεταμορφώνουν, τον σοφίζουν, τον ενισχύουν και εκείνος με τη σειρά του θαύματα μπορεί να κάνη.

Μέσα στο απρόσωπο περιβάλλον που δημιούργησε η σημερινή κοινωνία των καταναλωτικών αγαθών, μέσα στην ψυχική απομάκρυνση, των «τηλεκατευθυνομένων» ανθρώπων, το πρόβλημα της αληθινής ορθοδόξου παιδαγωγίας είναι θέμα προσώπων.

Χρειάζονται πρόσωπα τα οποία ο εν Χριστώ αγιασμός ανακαίνισε και έκανε καινούς ανθρώπους, πληρωμένους με ιδανικά και οραματισμούς, με χάρι Θεού. Αυτά τα πρόσωπα θέλουν οι Τρεις Ιεράρχαι παιδαγωγούς.

Ο Φαίδων Κουκουλές, καθηγητής πανεπιστημίου και ακαδημαικός, ενδιατρίψας ιδιαιτέρως στα συγγράμματα των Τριών Ιεραρχών συνοψίζων τις γνώμες των για τον αληθινό παιδαγωγό γράφει: «ο παιδαγωγός ως καλούμενος να ρυθμίση τας ψυχικάς του παιδός δυνάμεις, έδει να έχη γνώσεις της ψυχολογίας, να κατέχει τας γραφάς, να είναι θεοφιλής, αμνησίκακος, ακενόδοξος μηδέν Θεού προτιμών. Επίσης πρέπει να έχη της διδασκαλίας το χάρισμα, ίνα διασαφηνίζη τα διεστραμμένα. Επάναγκες να έχη κύρος ίνα ευπαράδεκτα γίνωνται όσα λέγει. Σωτήριον είναι να πιστεύουν οι παίδες εις τον διδάσκαλο. Όταν ευκλεής είναι ούτος, τότε ευπειθείς έχει τους μαθητάς».

Κατά τον Μέγαν Βασίλειον ο παιδαγωγός να είναι «αρχέτυπον βίου και νόμος έμψυχος καν κανών αρετής». «Αρίστη διδασκαλία είναι», κατά τον άγιον Πατέραν, «όταν τις έργω και ουχί λόγω διδάσκη».

Ο παιδαγωγός, κατά τον ιερόν Χρυσόστομον, είναι πνευματικός άρχοντας. Το αξίωμα του παιδαγωγού είναι μέγα και θαυμαστόν που μεταγγίζει στους μαθητάς του «το καλώς ζην». Και για να επιτύχει στο σκοπό του ο παιδαγωγός «πρέπει να υπερέχη ( από τους μαθητάς του) όχι στις τιμές αλλά στις αρετές. «Το αρχέτυπον του βίου αυτός έστω» αναφωνεί ο Χρυσορρήμων Πατήρ. Μόνον ένας τέτοιος παιδαγωγός, μπορεί να παιδαγωγήση τον εκρηκτικό έφηβο.

Επισημαίνουν ότι ποτέ άσχετοι, χωρίς προσωπική καλλιέργεια, δεν πρέπει να πειραματίζωνται την ψυχήν των παιδιών και την παιδαγωγία τους. «Τίνα έχει λόγον τη δια λόγου θεραπεία τους τυχόντας επιτιδάν και το μικρότατον παροφθέν, μεγίστη την ζημίαν» λέει ο Μ. Βασίλειος. Ο ίδιος Πατήρ επιμένει στο προσωπικό παράδειγμα και την αναγκαιότητα, του να ζη την αρετήν ο παιδαγωγός και ομολογεί. «Και πολλών μεν ακήκοα λόγων ψυχοφελών• πλην παρ οὐδενί των διδασκάλων εύρον αξίαν των λόγων, την αρετήν.

Οι Τρεις Ιεράρχαι ζητούν από τον αληθινό παιδαγωγό να είναι πνευματικός πατέρας». «Ο γαρ παρά τινος την μόρφωσιν της ευσεβείας δεχόμενος, ούτος οιονεί διαπλάττεται παρ’ αυτού, και εις σύστασιν άγεται, ώσπερ και υπό της κυοφορούσης τα εν αυτή δαμορφούμενα βρέφη», σημειώνει ο Μ. Βασίλειος. «Ουδέν ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν, «ως το φιλείν και φιλείσθαι», συμπληρώνει ο Ι. Χρυσόστομος. Τίποτε δεν προσελκύει το μαθητή περισσότερο, από του να αντιλαμβάνεται ότι ο παιδαγωγός του τον αγαπά ειλικρινά.

Ζητούν από τον παιδαγωγό οι τρεις μεγάλοι διδάσκαλοι χρηστότητα, γλυκύτητα, προσήνεια και ταπεινοφροσύνη, ευσπλαγχνία και ανεκτικότητα, υπομονή και μακροθυμία. Η αγάπη και τα σωτήρια αποτελέσματά της θα εδραιωθούν όταν στην ορμητικότητα και την επανάστασι των νέων, ο παιδαγωγός αντιτάξη την ταπείνωσι, την πραότητα και την υπομονή. Ο ι. Χρυσόστομος λέει ότι ο έφηβος έχει το πείσμα του όνου, την ορμητικότητα και την επαναστατικότητα του αφηνιασμένου αλόγου τον παρομοιάζει με βαρυχειμωνιά που ενέκυψε και ο κυβερνήτης του πλοίου αδυνατεί να αντιμετωπίση. Οι έφηβοι ζουν μέσα στη μέθη των ηδονών, στην τρικυμία των παθών και στην απάτη των φαντασιώσεων.

Σ’αυτες τις περιπτώσεις επειδή ο νέος δεν είναι σε θέσι να εκλέγξη τις πράξεις του, οι άγιοι τρεις ιεράρχαι συνιστούν ειρήνη και ησυχία στην καρδιά του παιδαγωγού.

«Πρόσεξε», λέει ο ι. Χρυσόστομος, «θέλει ο Θεός να βρίσκεται η καρδιά μας σε κατάστασι γαλήνης και ησυχίας, η σκέψι μας, να είναι ατάραχη, να φερώμαστε με καλωσύνη.

Ακόμη και αν είναι έμπειρος ο παιδαγωγός αν δεν κρατάη στα χέρια του αυτό το πηδάλιο της ειρήνης, θα καταποντίση το σκάφος και τους ταξιδιώτες, επί του προκειμένου, το σχολείο και τους μαθητάς.

Μας θυμίζουν αγαπητοί αυτά τα λόγια του ιερού Πατρός όσα έλεγε τελευταία ο άγιος γέροντας π. Πορφύριος: «Το παιδί όταν αντιμετωπίζη ένα χολωμένο και οργισμένο δάσκαλο, αισθάνεται σαν να του έδωσαν μία γροθιά στο στομάχι…» «θρασύτης ου θρασύτητι, άλλ’ επιείκεια σβέννυται», λέει ο ιερός Χρυσόστομος, «και επιείκεια πάσης βίας δυνατοτέρα».

Αυτή η ειρηνική κατάστασι της καρδιάς και της συμπεριφοράς του παιδαγωγού, θα καλλιεργήσουν την αγάπη η οποία είναι τόσο αναγκαία για την αληθινή παιδαγωγία.

«Μη νομήσης» συμβουλεύει πάλι ο ιερός Χρυσόστομος, «ότι η τιμωρία απαιτεί σκληρότητα και απανθρωπία, αλλά άκρα ηπιότητα, αρίστη μέθοδο θεραπείας πολλή προστατευτική φροντίδα και αγάπη».

Αυτό υπογραμμίζει και ο Μ. Βασίλειος όταν σημειώνει: «Πατρική μεν ευσπλαγχνία, λόγω δε επιστημονικώ, τα αμαρτήματα των νέων επανορθούσθαι δει».

Και πάλι ο ιερός Χρυσόστομος τονίζει ότι οι παιδαγωγοί οφείλουν να υπερβάλλουν στη φιλοστοργία, τους φυσικούς πατέρας και να είναι θερμότεροι απ αὐτούς.

«Είναι μεγάλος δάσκαλος», λέει, «η αγάπη γιατί είναι ικανή και από την πλάνη να απομακρύνη και τη συμπεριφορά να διορθώση και σε φιλοσοφημένη ζωή να οδηγήση… και από τους λίθους να κατεργασθή ανθρώπους».

Οι άγιοι, μεγάλοι παιδαγωγοί μας, ζητούν από τον παιδαγωγό να αποφεύγη και τις διακρίσεις. Όλα τα παιδιά μας είναι άνθρωποι αδελφοί, εικόνες Θεού.

Μας θυμίζουν μ’αυτή τη θέσι τους την ευλογημένη εμπειρία του γεροντικού η οποία συμβουλεύει: «Όταν βλέπεις τον αδελφό σου να έρχεται, να τρέξης να τον προσκυνήσεις. Γιατί δεν προσκυνάς τον άνθρωπο, αλλά το Θεό… Είδες τον αδελφό σου, είδες τον Κύριο τον Θεόν σου».

Αν το ερώτημα αυτό «είδες τον μαθητή σου είδες τον Κύριό σου, τον Θεόν σου», το προσέχαμε σήμερα, πόσο διαφορετική θα ήταν η παιδεία μας!

Από την αγάπη του ο Μ. Βασίλειος, για τον παιδαγωγούμενο, εισέρχεται στη λεπτομέρεια ίσως και της προσωπικής διακριτικής και καθαράς βέβαια αλληλογραφίας.

Το γραπτό, λέει, μπορεί να αποκαλύψη καθαρώτερα την εικόνα του εσωτερικού της ψυχής του γράφοντος παιδαγωγού, και να ωφελήση.

Ακόμη οι άγιοι Πατέρες επιμένουν στην αρτία προσωπική κατάρτισι του παιδαγωγού.

«Δίδαξον εαυτώ πρώτον», λέγει ο ιερός Χρυσόστομος.

«Οι ημιμαθείς και θρασείς διδάσκαλοι, είναι αξιοκατάκριτοι», λέει ο άγιος Γρηγόριος και συνεχίζει: «Το δε παιδεύειν άλλους, επιχειρείν πριν αυτούς ικανώς παιδευθιήναι, λίαν μοι φαίνεται ανοήτων η τολμηρών˙ ασυνέτων μεν ει μηδέ αισθάνοιντο της εαυτών αμαθείας, θρασέων δε, ει και συνιέντες κατατολμούσι του πράγματος».

Κλασσικόν άλλωστε είναι εκείνο που τονίζει ο άγιος Γρηγόριος και ισχύει πρώτον για μας τους κληρικούς αλλά και τους παιδαγωγούς. «Καθαρθήναι δει πρώτον και είτα καθάραι• σοφισθήναι και ούτω σοφίσαι, γενέσθαι φως και φωτίσαι».

Έναν τέτοιον παιδαγωγόν συνιστούσε ο ιερός Χρυσόστομος στους γονείς όταν έλεγε: «Ζήτησαν άνδραν ενάρετον κακείνου μάλιστα το παν επίτρεψον, ώστε συναντιλαβέσθαι του έργου της διαπαιδαγωγήσεως του τέκνου σου».

Αυτούς τους παιδαγωγούς ο ιερός Χρυσόστομος τους έθετε πάνω και από τους γονείς.

«Δια τούτο διδασκάλους μάλλον των Πατέρων επιζητείν δει και ποθείν δια τούτων μεν το ζην, δι’εκείνων δε το καλώς ζην».

Επιγραμματικά να αναφέρουμε και κάποιες παιδαγωγικές αρχές των τριών μεγάλων φωστήρων.

Να μη προσφέρουμε αλληλοσυγκρουόμενα και αντιτιθέμενα μαθήματα στα παιδιά μας.

Η παιδεία να προσφέρεται πολύ νωρίς στα παιδιά, όταν η ψυχή τους είναι απαλή και εύπλαστη.

Να συνηθίση ο παιδαγωγός να προσφέρη δια της ορθής αγωγής όχι μόνο θεωρητική διδασκαλία, αλλά και πασών αγαθών άσκησιν.

Η διδακτέα ύλη να περιλαμβάνη πρώτον την μελέτην της κτίσεως μέσα στην οποία ο Θεός «κατέλιπεν εν πάσιν ημίν των οικείων θαυμάτων εναργή τα υπομνήματα» και την μελέτη των έξωθεν λόγων των συγγραμμάτων των εθνικών ποιητών, λογοποιών, ρητόρων, «όταν βέβαια μέλλη προς την της ψυχής επιμέλειά τις έσεσθαι».

Ιδιατέρως όμως διακηρύσσουν ότι πρέπει να διδάσκουν την Αγ. Γραφή στα παιδιά μας η οποία οφείλει να συνοδεύει τον άνθρωπο δια βίου. Και πρότυπα αγίας ζωής να προβάλλουν οι παιδαγωγοί, για να αντιγράφουν βιβλικές, άγιες μορφές τα παιδιά μας.

Ιδιαιτέρως να προβάλλουν την παναγία μορφή του Κυρίου και των Αποστόλων.

«Οι άγιοι» λένε, «ενσαρκώνουν τις χριστιανικές αρετές και αναδείχθηκαν οιονεί αγάλματα τινά κινούμενα και έμπρακτα» νέα πρότυπα ιδεώδους ανθρώπου. Η διδασκομένη ύλη να δίνεται σταδιακά και να είναι ανάλογη προς την ηλικία.

Ανάμεσα από κάθε διδασκαλία να μεσολαβή χρονικό διάστημα για να χωνέψη ο μαθητής τα διδασκόμενα. Η διδασκαλία οφείλει να γίνεται μετά τέρψεως και χαράς και όχι με βιαιότητα.
Να εμπνέεται, συνιστούν, στο παιδί αγάπη προς την μάθηση, για να αναλάβη με προθυμία τους κόπους της μαθήσεως.

Και το σπουδαιότερο. Οι τρεις άγιοι Ιεράρχαι προχωρούν. Κάθε προσπάθεια παιδαγωγική διακηρύσσουν είναι ματαία αν δεν έχει την ευλογία του ουρανού. Μιλάνε εκφράζοντας την εμπειρία τους.

Γι’αυτό συνιστούν στον παιδαγωγό να οδηγήση τον εαυτό του και τα παιδιά στην προσευχή και τα μυστήρια. «Δει καν συμβουλής και ευχής», λέει ο ιερός Χρυσόστομος και συνεχίζει: «αυτό είναι το χαρακτηριστικό του αληθινού παιδαγωγού, να μη βοηθεί μόνο με τις συμβουλές του, αλλά και με τις προσευχές του». «Πάντα αφέντες παιδαγωγόν και παιδαγωγούμενον επί τον Θεόν δει καταφεύγειν».

Ο καλός παιδαγωγός, λέει ο άγιος Γρηγόριος, πρέπει να παιδεύει όχι μόνον με λόγους αλλά να ωφελή τους μαθητάς του και με τας προς τον Ύψιστον προσευχάς του και των μαθητών του τας προσευχάς.

Τι να πει δε κανείς για την Θεία Λειτουργία! Εκεί μέσα στον ορθόδοξο Ιερό Ναό ενώνεται κατά την τέλεσι του φρικτού μυστηρίου ο νέος με το Θεό. Εκεί όταν «ο βασιλεύς των βασιλευόντων και Κύριος των κυριευόντων προσέρχεται σφαγιασθήναι» δορηφορούμενος υπό αγγέλων, εκεί ο παιδαγωγούμενος μέσα στην ησυχία, στη σιγή την ουράνια ζει στιγμές ουρανού, ανεξίτηλες εμπειρίες. Και όταν με την άδεια του πνευματικού ο νέος ή η νέα συμμετέχουν στο μυστήριο και τρέφονται με το Πανάγιο Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, ω τότε! Πως να μη γίνουν μιμηταί των τριών Ιεραρχών, στο καθήκον, στη φιλοπονία, στην αρετή, στη σοφία, στον αγιασμό.

Αλήθεια, πόσο εμείς έχουμε συνειδητοποιήσει και πιστέψει ότι η Θεία Χάρις κυρίως θα καλλιεργήσει και θα ολοκληρώσει τα παιδιά μας!

Κληρικοί, γονείς και εκπαιδευτικοί λόγω της υποτονικής πνευματικής μας ζωής δεν έχουμε προσέξει τον υπερφυσικό αυτό παράγοντα της προσευχής και της Θείας Χάριτος. Στηριζόμαστε περισσότερο στην πείρα μας, στην γνώσι μας, στις παιδαγωγικές μας γνώσεις και ολιγοπιστούμε, αδιαφορούμε για τη Θεία Χάρι, την εμποδίζουμε, ειρωνευόμαστε ακόμη.

Ζούμε συνεχώς σήμερα τέτοιες καταστάσεις. Αυτή όμως η αυτάρκεια και η έγωιστική μας αυτοπεποίθησι οδηγούν σήμερα την παιδεία μας σε αποτυχία, και τα παιδιά μας σε πολλά ατοπήματα.

Αγαπητοί, οι απλές αυτές σκέψεις, μας πιστοποιούν πως οι τρεις Ιεράρχαι με την υψηλή παιδεία τους, με τις σοφές ψυχολογικές και παιδαγωγικές παρατηρήσεις τους πρωτίστως όμως με την καθαρότητά τους, την προσευχή τους και την πνευματέμφορη ζωή τους αναδείχθηκαν οι μεγάλοι παιδαγωγοί. Οι παιδαγωγοί που φωνάζουν σε κάθε σύγχρονο παιδαγωγό.

Παιδαγωγέ μου, πάρε στα χέρια σου και στην καρδιά σου την Αγία Γραφή, την Ορθόδοξο Παράδοσι, τη Θεία Χάρι και παιδαγώγησε. Θαύματα θα γίνουν τότε.

Και συ παιδαγωγέ ζήσε ζωή φωτός και χάριτος. «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των μαθητών…».

Για να δουν τη φωτιά της καρδιάς σου, και την αγάπη σου, την σοφίαν σου και την ολοκληρωμένη σου ζωή και να μιμηθούν και οι μαθητές σου.

Ας ευχηθούμε έτσι να γίνει αγαπητοί


* Δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα "ΝΕΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΚ-ΠΑΙΔΕΥΣΗ", του 3ου Τεύχους του Περιοδικού "ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ"