Η τιμιωτέρα των Χερουβείμ ...

Η Θεοτόκος Μαρία, η πρώτη μεταξύ των αγίων, ήταν το πρόσωπο το «προκατηγγελμένον υπό των Προφητών» και «εκλελεγμένον εκ πασών των γενεών», για να συνεργήσει στο μυστήριο της ενσαρκώσεως του Θεού Λόγου.

Το όνομα Μαρία, το οποίο δόθηκε στη Θεοτόκο «κατά πρόγνωσιν και βουλήν του Θεού», ερμηνεύεται «Κυρία». Ο άγιος Νικόδημος δίνει στο όνομα τριπλή ερμηνεία: κυρία, φωτισμό και θάλασσα, που δηλώνουν αντιστοίχως τη δύναμη, τη σοφία και την αγαθότητα της Θεοτόκου. Από τον Πατέρα έλαβε τη δύναμη, για να εκπληρώνει σαν Μητέρα στη γη εκείνο που εκπληρώνει ο Θεός σαν Πατέρας στον ουρανό. Από τον Υιό έλαβε τη σοφία σαν Μητέρα Του, για να μπορεί να συμφιλιώνει τον Θεό με τον άνθρωπο. Από το «Άγιο Πνεύμα, τέλος, έλαβε την αγαθότητα σαν Νύμφη Του, για να μεταδίδει τα πνευματικά χαρίσματα σε όλα τα κτίσματα.

Η άγια ζωή της Θεοτόκου, από αυτή τη γέννησή της, είναι συνυφασμένη με θαυμαστά γεγονότα και γεμάτη από εξαιρετικές ευλογίες. Μόνη αυτή, απ ὅλες τις γυναίκες, γεννήθηκε εξ επαγγελίας, δηλαδή ύστερα από αγγελική πρόρρηση.

Ύστερα από τρία χρόνια οδηγήθηκε κατά θεία νεύση στα «Άγια των Αγίων «ως τριετίζουσα δάμαλις», όπου, κατά τον Δαμασκηνό Ιωάννη, «φυτευθείσα και πιανθείσα τω Πνεύματι ωσεί ελαία κατάκαρπος, πάσης αρετής καταγώγιον γέγονεν». Εκεί η Θεοτόκος Μαρία παρέμεινε δώδεκα χρόνια και τρεφόταν υπερφυσικά με ουράνια τροφή. Την ετοίμαζε έτσι ο Θεός για το μεγάλο υπούργημά της ένσαρκου οικονομίας. Την ετοίμαζε για να την αναδείξει «κεχαριτωμένη», να την κοσμήσει δηλαδή με όλα τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος.

Όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, άγγελος Κυρίου αποστέλλεται προς την Παρθένο και της ευαγγελίζεται τη σύλληψη του Υίού του Θεού. Εκείνη ταπεινά και υπάκουα δέχεται την υψίστη τιμή και «πλήρης Πνεύματος Αγίου» αναφωνεί: «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω σωτήρί μου, ότι έπεβλεψεν επί την ταπείνωσιν της δούλης αυτού». Με καμία άλλη αρετή η Θεοτόκος δεν είλκυσε τόσο τη συγκατάβαση του Θεού, όσο με την ταπείνωση. Αυτός που ταπεινώθηκε μέχρι θανάτου σταυρικού, πράγματι τέτοια ταπεινή μητέρα χρειαζόταν.

Η πρωτοφανής αυτή ταπείνωση, κατά τον άγιο Νικόδημο, δεν έμενε μόνο ριζωμένη στο βάθος της καρδιάς της, αλλ' από 'κει ανάβλυζε και πλημμύριζε και στο πανάμωμο σώμα της, στις κινήσεις, στην ενδυμασία, στα έργα και στα λόγια της.

Την άκρα ταπεινοφροσύνη της Θεοτόκου συναγωνίζεται η καθαρότητά της. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αναφέρει ότι η Παναγία υπερέβαλλε ακόμη και τους αγγέλους στην καθαρότητα.

Πολλοί επίσης από τους Πατέρες συμφωνούν ότι η Θεοτόκος ήταν εντελώς ξένη προς την αμαρτία. Ο στίχος του Άσματος «Όλη καλή η πλησίον μου, και μώμος ουκ εστίν εν σοι», ταιριάζει και χαρακτηρίζει απόλυτα την καθαρότητα της Παρθένου.

Στον Ευαγγελισμό η Θεοτόκος απαλλάσσεται, με την επέλευση του Αγίου Πνεύματος, κι απ αὐτὸν τον κοινό ρύπο της ανθρωπότητας, το προπατορικό αμάρτημα. Έτσι αξιώνεται να γίνει θείο κατοικητήριο και να διακονήσει στο υπερφυσικό μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Θεού Λόγου. Το μυστήριο αυτό συντελείται χωρίς να φθείρει την καθαρότητα της Παρθένου, διότι η Θεοτόκος συνέλαβε, έκυοφορησε και εγέννησε τον Κύριο άσπορως και άφθορως. Έτσι διατηρήθηκε παρθένος προ, κατά και μετά τη γέννηση του Κυρίου, και έμεινε Αειπάρθενος.

Ολόκληρη η ζωή της Παναγίας ήταν μία διαρκής θεία δοξολογία. Αλλά και η μακαρία κοίμησή της ήταν ένα αντάξιο επισφράγισμα της ζωής της.

Τρεις ημέρες μετά τον ενταφιασμό της από τους αγίους αποστόλους «μετέστη προς την ζωήν», δηλαδή το θεοδόχο σώμα της μεταφέρθηκε στον ουρανό, όπου είχε προπορευθεί η αγία ψυχή της, και όπου τώρα απολαμβάνει την εσχατολογική αφθαρσία της αιωνιότητας.

Ο άγιος Μάρκος Εφέσου μελωδεί επιγραμματικά το καταπληκτικό αυτό γεγονός: «Νέκρωσιν η της ζωής Μήτηρ δέχεται, και τάφω τεθείσα μετά τρίτην ημέραν ευκλεώς εξανίσταται εις αιώνας τω Υιώ συμβασιλεύουσα και αιτούσα την των πταισμάτων ημών άφεσιν».

Ο χρυσορρήμων άγιος, κατάπληκτος από το μεγαλείο της Θεοτόκου, προκαλεί τον πιστό να ερευνήσει και να βρει παρόμοια θαυμαστή ύπαρξη: Ουδέν εν βίω οίον η Θεοτόκος Μαρία. Περίελθε, ω άνθρωπε, πάσαν την κτίσιν τω λογισμώ και βλέπε ει εσάν ίσον η μείζον της αγίας Θεοτόκου Παρθένου. Περινόστησον την γην, περίβλεψον την θάλασσαν, πολυπραγμόνησον τον αέρα, τους ουρανούς τη διανοία ερεύνησαν, τας αόρατους πάσας Δυνάμεις ενθυμηθή και βλέπε εστίν άλλο τοιούτον θαύμα εν πάση τη κτίσει».

Μετά τη θεία μετάσταση η Θεοτόκος συμβασιλεύει με τον Υιό της στους ουρανούς. Από την τιμητική αυτή θέση συμπαρίσταται δυναμικά στο ανθρώπινο γένος. Έχει το «δύνασθαι του θέλειν ισοτάλαντον», διο εδάνεισε τη σάρκα της «τω παντεχνήμονι Λόγω», ο Οποίος γι αὐτὸ της είναι αιωνίως χρεώστης, κατά τον άγιο Νικόδημο.

Έχοντας τέτοια δύναμη η Θεοτόκος, «διαπορθμεύει» σε όλους τις θεϊκές δωρεές, μεσιτεύει με τις σωστικές πρεσβείες της υπέρ των ανθρώπων και επηρεάζει τις βουλές του Υίού της. Η θαυματουργική της χάρη, ξεχωριστή και πιο ισχυρή από των άλλων αγίων, εκδηλώνεται στους ανθρώπους με πολλούς τρόπους. Έτσι η Παναγία εμφανίζεται σαν υπέρμαχος στρατηγός στους πολέμους, άμισθος ιατρός στις αρρώστιες, «ταχεία σκέπη και βοήθεια» σε κάθε ανάγκη.

Η ευγνωμοσύνη, η εμπιστοσύνη και η αγάπη του πιστού λαού στην Παναγία αποτυπώνονται στην υμνογραφία, στη λαογραφία, στην τέχνη και στη λατρεία.

Πολλές εκκλησίες και μοναστήρια είναι αφιερωμένα στη Θεοτόκο. Προς τιμήν της φιλοτεχνήθηκαν πλήθος ιερές εικόνες. Αλλά και ύμνοι, τροπάρια, ακολουθίες και εορτές έχουν την αναφορά τους στη Θεομήτορα. Πολλά ιερά προσκυνήματα είναι καθιδρυμένα σε περιοχές, που σχετίζονται με θαύματα της Παναγίας. Σε παραδόσεις, δοξασίες και λαϊκές παροιμίες τ' όνομα της Θεοτόκου αναφέρεται με εξαιρετική τιμή και ευλάβεια.

Εκτός από τις βασικές θεομητορικές εορτές, η ζωή της εκκλησίας και η λαϊκή ευσέβεια έχουν προσθέσει και άλλες πολλές, που σχετίζονται με θαυμαστές ενέργειες της Θεομήτορος, με εγκαινιασμούς ναών της η με ευρέσεις θαυματουργών εικόνων της. Στη Ρωσία οι εορτές της Παναγίας, που γίνονται προς τιμήν θαυματουργών εικόνων της, ανέρχονται σε διακόσιες.

Τα πολλά αφιερώματα, με τα οποία είναι κατάφορτες οι θεομητορικές εικόνες, αποτελούν μία ακόμη απόδειξη της λαϊκής ευγνωμοσύνης απέναντί της. Κάθε τόπος έχει και μία θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, καθεμιά με την ιστορία και τους θρύλους της, που δημιουργούν ατμόσφαιρα θρησκευτικού μυστηρίου.

Από τις εκκλησιαστικές ακολουθίες που αναφέρονται στην Παναγία, οι πιο δημοφιλείς είναι οι Χαιρετισμοί της μεγάλης Τεσσαρακοστής και οι Παρακλήσεις του Δεκαπενταύγουστου.

Στη Θεοτόκο δόθηκαν πολλές επωνυμίες, επίθετα εκφραστικά και κάποτε παράδοξα, που αντιστοιχούν στις ιδιότητές της, στους εικονογραφικούς της τύπους, στον χρόνο των εορτών της κ.α. Τέτοιες ονομασίες είναι: Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Γοργοϋπήκοος, Πορταΐτισσα, Προυσιώτισσα, Φανερωμένη, Ζωοδόχος Πηγή, Μυρτιδιώτισσα κλπ.

* * *

Τα θαύματα της Παναγίας που, δειγματοληπτικά μόνο, συμπεριλάβαμε στο βιβλίο αυτό, προέρχονται από διάφορες πηγές. Τα προσφέρουμε διασκευασμένα και εμπλουτισμένα με τ ἀπαραίτητο γεωγραφικά και ιστορικά στοιχεία, χωρίς όμως να αλλοιώνουμε καθόλου την ουσία τους.

Ο αριθμός που σημειώνεται στο τέλος κάθε κειμένου, μέσα σε αγκύλες, παραπέμπει στην κυριότερη σχετική με το θέμα πηγή, που βρίσκεται αριθμημένη με αλφαβητική σειρά στο τέλος του βιβλίου.

Στα θαύματα αυτά η Θεοτόκος έρχεται σε άμεση επαφή με τους ανθρώπους και τα προβλήματά τους. Συχνά εμφανίζεται στον ύπνο η σε εγρήγορση. Άλλοτε η παρουσία της γίνεται αισθητή μόνο με τη φωνή η με κάποια ευωδιά.

Με όλους αυτούς τους τρόπους επεμβαίνει θαυματουργικά και θεραπεύει αρρώστιες, ενθαρρύνει πολεμιστές, ικανοποιεί ανάγκες, σώζει από κινδύνους, δίνει λύσεις σε προβλήματα και αδιέξοδα. Άλλοτε πάλι καθοδηγεί για την εύρεση ιερών της εικόνων και άλλοτε ευαγγελίζεται ευεργεσίες η, αντίθετα, προμηνύει συμφορές. Με ανάλογο τρόπο στιγματίζει την αταξία και ασέβεια η βραβεύει την αρετή. Τέλος, οδηγεί στη μετάνοια, μεταστρέφει αλλόθρησκους και τιμωρεί παραδειγματικά τους βλάσφημους.

Η ζωντανή όμως αυτή παρουσία της Θεοτόκου τόσο στην ατομική όσο και την κοινή ζωή των χριστιανών, για να γίνει αντιληπτή και αποδεκτή, προϋποθέτει και εξίσου ζωντανή πίστη. Αυτή την αλήθεια τονίζει χαρακτηριστικά ένα ορθρινό Θεοτοκίο της 10ης Ιανουαρίου: "Πίστις ηγείσθω μόνη, και μη απόδειξις, των υπέρ νουν θαυμάτων, Θεογεννήτορ Κόρη των σων• τον γαρ ακατάληπτον, Θεόν Λόγον τέτοκας, ενδυσάμενος την ανθρωπότητα".

("'Εμφανίσεις και θαύματα της Παναγίας",

έκδοση Ι. Μ. Παρακλήτου)